A VOZ UNIVERSAL DE ROSALÍA: UN BERRO GALEGO CONTRA A OPRESIÓN DOS POBOS

“MENTRES A HISTORIA A SIGAN ESCRIBINDO MALVADOS VENCEDORES, AS VOCES DO POBO SEGUIRÁN RESISTINDO A TRAVÉS DA VOZ DO POETA”

Texto en Castellano, AQUÍ. 

Durante os séculos XVI, XVII e XVIII, prodúcese o que se coñece como os Séculos Escuros, séculos onde a dominación da lingua castelá baleiraran a tradición galaica condenándoa ao ostracismo. Do mesmo xeito que ocorreu cos demais pobos que compoñían esa tímida España (en canto a construción de proxecto sólido) que xogaba a ser un proxecto actual mentres mantiña valores propios doutros tempos.

A mediados do século XIX, o proxecto de clase da Unidade de España estaba en plena efervescencia. A lingua escollida pola clase dominante como elemento de construción do seu proxecto era o castelán, que pasou como é habitual a ser a lingua preponderada e como toda lingua de dominación, tamén a lingua culta e de referencia.

Lonxe quedaban as cantigas galaico-portuguesas, lonxe toda a tradición oral dos pobos… lonxe todo o que puidese facer lembrar que existía unha realidade diferente aos plans da clase dominante e o seu intento de construción dun Estado Moderno que se construía na negación histórica, a represión e o sometemento das clases populares.

É así como xurden movementos de procura da tradición roubada. Un camiño que enfrontou ao castelán preponderado nas cidades e pola burguesía, co galego que se mantiña nas zonas rurais, campesiñas, expulsada dos referentes literarios e dos ambientes culturais da burguesía.

O Rexurdimento busca durante todo o século XIX devolver a identidade subxectiva que marcaba as condicións obxectivas do pobo galego a través da lingua roubada polos intereses da clase dominante.

Perante un proxecto de clase baseado na dominación dos pobos, a reivindicación da lingua, da cultura e deses mesmos pobos sometidos, converteuse nun elemento de resistencia e loita de clases.

CANTARES GALLEGOS: DE VOZ COLECTIVA A BERRO UNIVERSAL

A procura do espírito dos pobos percorría Europa. Pero, como era o pobo galego de mediados do século XIX?

Rosalía nace filla de natural dun sacerdote e unha nai solteira. Durante a súa infancia e primeira mocidade, deambula de coidadora en coidadora, madriña, tías, a súa nai… pouco a pouco, o sei deambular faina unha boa observadora da paisaxe dunha Galiza dividida polo rural e o urbano, pola miseria e o luxo, polo sobrevivir e a emigración.

Cantares Gallegos considérase a obra cume do Rexurdimento pleno, unha voz colectiva percorre o libro desmontando mitos, reivindicando a un pobo galego caricaturizado polo pensamento dunha España colonizadora e dunha burguesía local cómplice coa dominación.

A emigración forzosa, froito de lexislacións que empobreceron a Galiza durante séculos, forza aos segadores galegos a unha fuxida aos campos de Castela, onde como aínda segue ocorrendo, xente da mala herba(que diría Hernández no seu “Vientos del Pueblo”) aproveitan a situación de necesidade dos outros. A visión ante o horror convértese na obra da poeta en berro social e universal que aparece de forma clara e contundente en poemas como Castelá de Castela ou Casteláns de Castela.

“”Mais en tanto non me mata,

casteláns que aborrezo,

hei, para vergonza,

heivos de cantar xemendo:

¡Casteláns de Castela,

tratade ben ós galegos:

cando van, van como rosas;

cando vén, vén como negros!”

 Casteláns de Castela

O Rexurdimento é un movemento político alén da conciencia nacional no sentido burgués, é conciencia de clase, como testemuña o Banquete de Conxo (1856), encontro entre obreiros, artesáns e estudantes, onde estes últimos (fillos de familias pudentes) exerceron de camareiros dos demais en acto simbólico en Santiago e que foi apadriñado por personalidades chave do movemento como Aurelio Aguirre ou Eduardo Pondal, e coa máis que probable presenza de Rosalía como comensal. Este acto, quizais desde a perspectiva actual entendido como infantil por simbólico, poñía en xaque a hipocrisía da sociedade do momento e deixaba claras as intencións dun movemento que ía alén da recuperación dun sentimento nacional perdido.

É neste contexto e coa influencia doutro escritor e político galego como Manuel Murgía, con quen Rosalía casaría en 1858, cando nace esta primeira obra que vai alén do sentimento rexionalista, alén da poesía amorosa, alén da poesía intimista e alén do social, unha obra que crea unha voz colectiva do pobo galego que se fai internacional na loita de clases.

Tamén cultivou e cultivounos na prosa, no prólogo de A filla do Mar reivindícase “contra a vulgar idea de que a muller só serve para os labores domésticos”; e mentres denuncia o abuso e a situación das mulleres da súa época, debúxanos o mar, a vida mariñeira da Galiza que se perde no fin da terra, en Muxía, en Fisterra.

Mais como Rosalía era poeta e poetisa, galega e universal, a súa única obra poética en castelán, “En las orillas del Sar”, marcaría o que será referente literario da poesía simbolista de finais do século XIX, influenciando a autores como Gustavo Adolfo Bécquer, traducida ao inglés, francés, alemán, ruso e mesmo xaponés e sendo estudada como elemento chave daquel volskgeist (ou espírito do pobo), que se presentaba como procura insaciábel de comprensión dunha época.

Mentres a historia a sigan escribindo malvados vencedores, as voces do pobo seguirán resistindo a través da voz do poeta. Grazas, Rosalía

Traducción y corrección: Rebeca González y David Varela Riveira. 

Campaña Crowdfunding Revista La Comuna